طراوت در رابطه :

1) طبیعی است که همه ما در روابطمان با دیگران ، احساس نزدیکی و همدلی را دوست داریم، همچنین دوست داریم دوستیمان همراه با طراوت و شادابی باشد. و می‌پسندیم که در هر دیداری ، هدیه‌ای نو یا خبری تازه برای یکدیگر داشته باشیم. (شاید به همین دلیل است که معمولا پس از احوال‌پرسی می‌پرسیم ” چه خبر؟!”)
بدون شک  علایق و دغدغه های مشترک ما ، کم و بیش تعیین‌کننده‌اند که آنچه برای هم تازه می‌شماریم ، از چه جنسی باشند. این مقدمه بهانه ای است برای فکرکردن به این پرسشها:

الف) چگونه دوستی های ما می تواند همراه با طراوت و شادابی باشد؟
ب) احساس ” نزدیکی با یکدیگر” چه نسبتی با “تازگی و طراوت در رابطه” دارد؟
ج) هرکدام از ما ، رشد و پیشرفت را در چه می دانیم؟ و برای چه می خواهیم؟
د) ما از ایجاد رابطه و دوستی، چه انتظاراتی داریم؟ برای خود ؟ برای دوست؟ برای …؟
ه ) دوست برای ما کیست؟ ( یا چیست؟!)

اینها سوالاتی هستند که شاید پاسخ دادن  و پرداختن به همه وجوه آنها غیرممکن باشد، اما بدون شک فکرکردن ، مشورت و مطالعه روی آنها می تواند راهگشا باشد.

مسلما اینکه ما با ایجاد رابطه ، در چه کاری (یا کارهایی ) مشارکت می کنیم ، بسیار اهمیت دارد.گاهی مشارکت در کاری است که رشدی برای ما و دیگران به دنبال ندارد، بلکه گاهاً بسیار مضر است: مثل دزدی ، مسخره کردن دیگری و خندیدن و … و گاهی تغییر وتحولی مثبت برای ما و دیگران انتظار می رود: مثل علم آموزی ، کمک کردن در حل مشکل دیگری، ورزش و …

از طرف دیگر نوع آرایش و عمل ما در این مشارکت نیز بسیار مهم است. خواست ما ، هدف ما ، صداقت و جدیت ما در عمل و بسیاری از خصوصیات و اخلاقیات ما (مثل خودخواهی ، بخشش، دوراندیشی، صبوری، دانایی، مهارت، تجربه ، بلند همتی ،…) در این مشارکت تاثیر گذارند.

اما شاید بسیار بیش از اینکه” ما در چه پله ای از اخلاق، علم و مهارت قرار داریم” ،” میزان تشنگی ما و جهتی را که برای رفتن انتخاب می کنیم” ، اهمیت داشته باشد ؛ چرا که ” رفتن و پویایی”  است که زندگی می بخشد و نه ” تصاحب کردن و ساکن ماندن”.

2) به تصویر زیر نگاه کنید:

 کدامیک از افراد فوق به آب نزدیک ترند؟
شاید چشمانی که تنها کمیت ها را می بیند به سرعت بگوید B نزدیک‌تر است! ولی کسی که مکان ها را معنادارتر می بیند به جهت حرکت نگاه می کند A را نزدیک تر می بیند و شاید در نگاهی عمیق تر آنکه تشنه تر است و برای رسیدن به آب گامی بر میدارد، نزدیک تر است.

3) محور دوستی:
این بند را با این پرسش شروع می کنم: 1- آیا هر کار و فعالیت مشترکی می تواند محور دوستی انسانها باشد؟ سوال را با در نظر گرفتن یک مثال روشن تر مطرح می کنم: فرض کنیم چند نفر برای کلاهبرداری ، هم پیمان شده اند، آیا آنچه آنها را  حقیقتا کنار هم نگاه داشته , کلاه برداری است؟ اگر غیر از رسیدن به پول ، هیچ میل دیگری در من نباشد آیا من به همکارم وفادار خواهم بود؟ مسلما من تنها به مالدوستی وفادار خواهم بود، لذا هر جا که همکاری دیگران برای رسیدن به پول نیاز نباشد به آنها وفادار نخواهم بود.

اما حقیقت این است که انسانها  دارای امیال مختلف اند و طبیعتا در هر لحظه ای هر میلی که در آنها شدید تر باشد، همان هم سائق و حرکت دهنده آنها خواهد بود. یعنی کسی که به خاطر پول حاضر است دیگری را بفروشد، طبیعتا “تنها نبودن” و “دوست صمیمی داشتن” را نیز  می پسندد، اما با این حال حاضر شده این میلش را زیر پا بگذارد و به میل دیگرش پاسخ گوید.

با مثال فوق می توان دریافت که اصولا بعضی محورها وحدت دهنده و بعضی فرو پاشنده اند، گاهی اگرچه در ظاهر امری همراهی وجود دارد ، اما باطن آن  دعوت به عدم پایبندی به عهد می‌کند؛ از این رو آدم ها از محبت واقعی به همدیگر به دورند؛ قرآن در مورد چنین افرادی این تعبیر را دارد: ” … آنها را متحد می پنداری [ولی] دلهایشان پراکنده است … ” ( قسمتی از آیه 14 سوره حشر)

لَا يُقَاتِلُونَكُمْ جَمِيعًا إِلَّا فِي قُرًى مُّحَصَّنَةٍ أَوْ مِن وَرَاء جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِيعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّى ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَعْقِلُونَ ﴿14﴾
[آنان به صورت] دسته جمعى جز در قريه‏هايى كه داراى استحكاماتند يا از پشت ديوارها با شما نخواهند جنگيد جنگشان ميان خودشان سخت است آنان را متحد مى‏پندارى و[لى] دلهايشان پراكنده است زيرا آنان مردمانى‏اند كه نمى‏انديشند (14)

كَمَثَلِ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ قَرِيبًا ذَاقُوا وَبَالَ أَمْرِهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿15﴾
درست مانند همان كسانى كه اخيرا [در واقعه بدر] سزاى كار [بد] خود را چشيدند و آنان را عذاب دردناكى خواهد بود (15)          
(آیات 14 و 15 سوره حشر ) (بهتر است آیات قبل و بعد از آن نیز خوانده شود.)

در مقابل بعضی از امور وحدت دهنده اند و وقتی محور همکاری قرار گیرند دوستی ومحبت را افزایش می دهند ولو اینکه فاصله فیزیکی وجود داشته باشد. در حدیث ذیل ، نزدیکی و انس قلب‌ها به زیبایی به در آمیختن باران با  آب رودخانه ها تشبیه شده است:
“نيكوكاران چون با هم روبه رو شوند ـ هر چند به زبان اظهار دوستى و مـحبت با هم نكنند ـ دلهايشان به سرعت در آميختن باران با آب رودخانه ها به هم انس گيرد و بـدكـاران هـر گـاه بـا هـم روبـه رو شوند ـ هر چند به زبان اظهار دوستى و محبت با هم كنند ـ دلهايشان از انس و الفت بايكديگر دور است ، همانند چهارپايان كه از مهر ورزى با هم بدورند، گر چه روزگارى دراز از يك آخور علوفه خورند.” (ميزان‌الحكمه، ص171)

می‌توان دوباره پرسید: ” کار نیک ” در خود چه دارد که قلب ها را به هم انس می هد؟ و ” کار بد” چه صفتی دارد که از ایجاد انس و الفت بین قلب ها ناتوان است؟ (بلکه دور کننده است)
(توصیه می شود نمایشنامه ” هوراتی ها  و کوریاتی ها ”  نوشته برتولت برشت، در سایه این مفاهیم خوانده شود.)

می‌توان گفت: اگر من خیر و حقی را برای خودم دوست بدارم ، نمی توانم آنرا برای دیگری دوست نداشته باشم، حتی اگر ملتی به خیر خودشان فکر کنند نمی‌توانند آن خیر را برای ملت دیگر نخواهند. اگر چنین باشد ، پایبند به خیر و حقی که آنها را متحد کرده نیستند بنابراین حتی بین خودشان وفای به عهد وجود ندارد، هر چند مدتی به دلیل منافع مشترک به ظاهر با هم متحد باشند.

 به بیانی دیگر دوستی ما با خود ، با دوستی ما با دیگران نسبت دارد. دوستی ما با یک دوست ، با دوستی ما با دیگر دوست یا دیگران نسبت دارد. دوستی ما با دیگران با میل ما به حق ( یا باطل) نسبت دارد . به همین علت نابسامانی ( یا بسامانی) رابطه ما با معلم یا پدر ، روی رابطه ما با دوست یا برادر تاثیر می گذارد، نمی توان نسبت به پدر ، غل و غش داشت ولی با برادر صادق و یکرنگ بود، و البته دقیقا به همین دلیل ، می توان برای اصلاح رابطه خود با پدر ، از محبت به برادر و صداقت با او آغاز نمود، چراکه در این حالت، اصلاح رابطه با پدر ، نیز مراد شده است.

شاید آنچه بیشتر اهمیت دارد میزان پایبندی به حق است چرا که محبت باید با حق خواهی سازگار باشد و الا دیگر محبت نیست چون خیری حقیقی در آن نیست.

وَإِن يُرِيدُواْ أَن يَخْدَعُوكَ فَإِنَّ حَسْبَكَ اللّهُ هُوَ الَّذِيَ أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِينَ ﴿62﴾
و اگر بخواهند تو را بفريبند [يارى] خدا براى تو بس است همو بود كه تو را با يارى خود و مؤمنان نيرومند گردانيد (62)          
وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنفَقْتَ مَا فِي الأَرْضِ جَمِيعاً مَّا أَلَّفَتْ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَكِنَّ اللّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿63﴾
و ميان دلهايشان الفت انداخت كه اگر آنچه در روى زمين است همه را خرج مى‏كردى نمى‏توانستى ميان دلهايشان الفت برقرار كنى ولى خدا بود كه ميان آنان الفت انداخت چرا كه او تواناى حكيم است (63)          
(آیات 62 و 63 سوره انفال)

می‌توان باز هم از نو با مسئله مواجه شد و باز هم پرسید:
چرا ما گاهی در کنار هم هستیم ولی نسبت به هم بیگانه؟
چرا گاهی دوستی از ما دور است اما یادش و خاطره اش می تواند مسیر زندگی و انتخاب مرا تغییر دهد، گویی اینجا حضور دارد؟
چرا گاهی عشق و محبت به چیزی می ورزیم که ماندنی ، زنده و پویا نیست ؟

3) چند نکته: ( آنها را از نو بخوانیم هر چند تکراری باشند)
الف) پـيـامـبر خدا(ص ): حكايت مؤمن وبرادرش حكايت دو كف دست است كه يكى از آن ها ديگرى را تميز مى كند. (میزان الحکمه، جلد 11، باب مثل)
ب) نقل به مضمون از يك حديث: هر گاه در برادر خود صفت نیکی دیدید ، برادران آن [صفت] را صدا بزنید.
ج) ان الحسنات یذهبن السیئات.  «همانا نيكی‌ها بدی‌ها را از بين می‌برند» (آیه‌ای از قرآن كريم)

4) چند سوال:
چگونه صفاتی مثل حسادت ، خود خواهی ، بخل ، کینه، … که کاهش دهنده‌ی دوستی هستند با صفاتی مثل صداقت ، گذشت یا حق خواهی درمان می شوند؟ به عنوان مثال اگر من نسبت به دوستم کینه ای دارم، اما نسبت به حق و تسلیم بودن در برابر آن پایبندی دارم، چگونه کینه من در حق خواهی من حل می شود؟ یا چگونه می توانم راضی شوم که برای کسی که کینه اش را دارم دعا کنم ؟
یا بعکس، چگونه می توانم راضی شوم که حتی به کسی که محبتش را دردل دارم خیانت کنم ؟!
به عنوان مثال به آرایش دشمنان در مقابل امام حسین (ع) و یارانش در جریان واقعه عاشورا توجه شود: مثلا چگونه سپاهیان حر بر روی امام و یارانی شمشیر کشیدند که از دست ایشان آب نوشیده بودند؟ ( وحتی خود ، ایشان را به وعده یاری و همراهی دعوت کرده بودند)، چه میلی در حر ، اورا به این سمت کشانید که با وجود بی ادبی هایش در مقابل امام حسین(ع) ، باز گردد و تا پای جان وفادار بماند؟!

5) پیشنهاد چند عنوان دیگر برای بحث در باب دوستی :
الف) تکلف در دوستی و رابطه
ب)نفع و ضرر در دوستی
ج) دهش در دوستی
د) آیا توصیه کردن به یکدیگر به معنای تحمیل و گرفتن آزادی شخص مقابل است؟ با چه شرایطی آری و با چه شرایطی نه؟
ه) آیا می توان ادعای محبت و خیر خواهی نسبت به دیگری داشت ولی آنچه برای خود خیر می دانم- ولو غلط- به او پیشنهاد نکنم؟
و) چرا ما گاهی نسبت به خیر خواهی دیگران واکنش منفی نشان می دهیم ؟ چه ایرادهایی در ماست؟ چه ایرادهایی در روش دیگری؟
ز) در مورد اجتماع و جمع های بزرگتر مثل کلاس درس ، مجلس شورا ، همه پرسی و … ” تبادل نظر ” با یکدیگر باید در چه بستری و طبق چه قواعدی صورت گیرد؟