کتابخانه‌ی فامیلی
کتابخانه‌ی فامیلی کتابخانه‌ای است که با همکاری اعضای فامیل یا جمعی از دوستان در محلی که مورد توافق همه باشد ایجاد می‌شود. اعضای فامیل یا دوستان می‌توانند چند روز در هفته در محل کتابخانه جمع شوند و از کتاب‌ها استفاده کنند یا راجع به آن‌ها با هم به گفتگو بپردازند.
داشتن چنین کتابخانه‌ای می‌تواند مزایای گوناگونی داشته باشد. بسیاری از ما درگیر مشکلاتی هستیم که با استفاده از کتاب‌ها یا مشورت با اطرافیان قابل رفع می‌باشند؛ مشکلاتی در زمینه‌ی تربیت فرزندان، برقراری تعادل در خرج و مخارج زندگی، نداشتن اطلاعات عمومی در حد تعمیر بعضی لوازم خانگی، باغبانی و … . کتابخانه‌ی فامیلی فرصت مناسبی برای مطالعه و مشورت و حل مشکلات فراهم می‌آورد. به علاوه، امروزه اعضای فامیل یکدیگر را کمتر می‌بینند و خیلی مواقع از مشکلات هم خبر ندارند. راه‌اندازی یک کتابخانه‌ی فامیلی می‌تواند فرصتی برای دید و بازدید و اطلاع از مسائل اعضای خانواده و دوستان فراهم کند.
روز (یا هفته‌ی) کتاب فرصت مناسب برای پایه‌گذاری یک کتابخانه‌ی فامیلی است. پس عجله کنید و این فرصت را از دست ندهید!
در ادامه چند نکته را که می‌توان در راه‌اندازی یک کتابخانه در نظر گرفت پیشنهاد شده است:
1- مشارکت اعضایی از فامیل را برای راه انداختن کتابخانه جلب کنید و مزایای آن‌را برایشان توضیح دهید.
2- صندوقی برای جمع آوری پول مورد نیاز برای خرید کتابخانه در نظر بگیرید و اجازه بدهید هر کس هر مقداری که دوست دارد کمک کند. البته در صورت موافقت اعضا می‌توانید حق عضویت ثابت و ماهانه هم در نظر بگیرید.
3- لازم نیست کتابخانه‌تان در ابتدا کتاب‌های زیادی داشته باشد، شما می‌توانید هر ماه چند کتاب به آن اضافه کنید. فراموش نکنید اعضای فامیل هم می‌توانند بعضی کتاب‌هایشان را در کتابخانه به اشتراک بگذارند.
4- با مشارکت بقیه نامی برای کتابخانه‌تان انتخاب کنید. برای کتابخانه مهر بسازید و با همکاری اعضا کتاب‌ها را مهر و شماره کنید. حتماً از مشارکت کودکان، نوجوانان و سالمندان هم استفاده کنید. تا جایی که می‌توانید به فکر مشارکت دادن آدم‌های مختلف در فعالیت‌های مختلف باشید، از این طریق می‌توانید کمک شایان توجهی به آن‌ها کنید.
5- کجا را برای مکان کتابخانه‌تان انتخاب می‌کنید؟! با مشارکت هم مکانی مناسب و در دسترس همه را انتخاب کنید. خانه‌ی پدربزرگ و مادربزرگ می‌تواند مکان مناسبی باشد. بدین ترتیب مثل قدیم‌ها خانه‌شان شلوغ می‌شود و همه یکدیگر را می‌بینند.
6- یک یا چند روز در هفته را به عنوان روز کتابخانه مشخص کنید. شاید پنج‌شنبه یا جمعه‌‌ها بد نباشد.
7- کتابخانه یک یا دو مسئول می‌خواهد تا کتاب‌های امانتی را ثبت کنند و در صورت تأخیر در بازگرداندن کتاب‌ها آن‌ها را پیگیری نمایند. پس دفتر اماناتی تهیه کنید و از نوجوانان یا سالمندانی که مسئولیت‌پذیری کافی دارند برای این کار استفاده کنید.
8- هر کتابخانه قواعدی دارد. قواعد کتابخانه‌تان را روی یک کاغذ بنویسید و در محل کتابخانه نصب کنید. این قواعد می‌تواند موارد زیر را شامل شود: (1) نگهداری خوب از کتاب‌های به امانت برده شده، در غیر این‌صورت خسارت کتاب گرفته می‌شود. (2) زمانی را برای بردن هر کتاب مشخص کنید مثلاً دو هفته. بعد از این مدت کتاب باید تمدید و یا تحویل داده شود. (3) حق عضویتی را در نظر بگیرید. برای حق عضویت حداقلی را در نظر بگیرید تا همه بتوانند در کتابخانه‌تان عضو شوند. این مقدار می‌تواند ماهانه هم گرفته شود تا از پول آن برای خرید کتاب استفاده کنید.
حواستان باشد قوانینتان خیلی سخت نباشد! بقیه را گریزان نکنید. از هم‌فکری آن‌ها برای نوشتن قوانین استفاده کنید.
9- در مورد کتاب‌هایی که در کتابخانه می‌گذارید با چند نفر مشورت کنید و گروه‌های سنی مختلف را در نظر بگیرید؛ به‌خصوص کتاب‌های کودک و نوجوان و کتاب‌های تربیتی را فراموش نکنید. به نیازهای کلی فامیلتان توجه کنید و بر اساس نیازها کتاب‌های مناسب تهیه کنید.
10- از حضور کودکان در کتابخانه‌تان بهره ببرید. می‌توانید مسئولیت کتاب‌های کودک را به بعضی کودکان فامیلتان بدهید. خواندن کتاب «خواب‌های عجیب» از انتشارات مدرسه (داستان مربوط به کتابخانه) به آن‌ها کمک می‌کند تا با کتابخانه بیشتر درگیر شوند و شاید انگیزه‌ی بیشتری برای گرفتن مسئولیت پیدا کنند.
خودتان هم نکاتی دیگری را که برای برپایی این کتابخانه باید در نظر گرفت اضافه کنید یا نکات بالا را بر حسب نیازتان تغییر دهید.
قصهگویی
متأسفانه حجم کار و کلاس‌هایی که برای خود و فرزندانمان تعریف کرده‌ایم، باعث شده کمتر فرصت گفت‌وگو با یکدیگر و در کنار هم بودن را داشته باشیم. حتی شب‌ها هم هر کسی به کناری رفته و کار خودش را می‌کند. موقع تماشای تلویزیون ظاهراً در کنار هم هستیم ولی هر کسی برای خودش برنامه‌‌ای تماشا می‌کند و هیچ صحبتی حتی راجع به آن‌چه ظاهراً همه با هم دیده‌اند صورت نمی‌گیرد! این در حالی است که هر یک از ما با مسائل زیادی درگیر هستیم. چنین وضعیتی برای هیچ یک از ما مطلوب نیست و وضعیت دیگر و بهتری را می‌طلبد. برنامه‌ی قصهگویی می‌تواند گام خوبی برای در کنار هم بودن و جدی فکر کردن به خود و مسائلمان باشد و تجربه‌های خوبی برای ما، خانواده و دوستانمان به همراه داشته باشد. می‌توانید برای قصهگویی مراسمی در نظر بگیرید تا محیطی گرم‌تر در خانواده یا در میان دوستانتان ایجاد کنید. در زیر پیشنهاداتی در این زمینه آمده است:
-
زمان مشخصی را برای این کار در نظر بگیرید و از قبل به بقیه اعلام کنید. در این زمان همه کار خود را رها کرده و خود را برای این برنامه آماده می‌کنند.
-
تلویزیون را خاموش کنید. حتی می‌توانید به جای تلویزیون، روی میز کتاب بچینید.
-
محل تجمع‌تان را از قبل مشخص کنید. اگر این‌کار را شب انجام می‌دهید، نور آن مکان را تنظیم کنید؛ طوری‌که نه زیاد روشن و نه خیلی کم‌نور باشد.
-
می‌توانید زمان شروع مراسم را با یک موسیقی یا حتی صدایی مثل شیپور اعلام کنید.
-
اگر در خانه کودکی دارید، از قبل چند کتاب کودک انتخاب کنید و یک بازی ترتیب دهید تا او در این بازی کتاب مورد نظر را پیدا کند. مثل این‌که کتاب را در جایی پنهان کرده و با فلش‌هایی کودکتان را به سمت کتاب‌ها راهنمایی کنید. از مسابقه‌ی بیست سؤالی هم استفاده کنید. حتی می‌توانید موضوع یا عنوان یا قسمتی از کتاب را با پانتومیم اجرا کرده و از کودکتان بخواهید حدس بزند کدام کتاب را می‌گویید. می‌توانید برای پیدا کردن کتاب، یک بازی نمایشی ترتیب دهید؛ مثلاً نقش ماجراجوهایی را بازی کنید که به دنبال یک گنج می‌گردند! از قبل نقشه‌ی این گنج را بکشید و از روی آن، گنج را جستجو کنید. گنج کتابی است که در صندوقچه‌ای در جایی نامشخص پنهان شده است (به جای صندوقچه می‌توانید از کیف یا کارتن کفش استفاده کنید).
-
بهتر است روی زمین دور هم حلقه بزنید و قصه‌خوانی را شروع کنید. دو نفر می‌توانند مسئولیت کتابخوانی را به عهده بگیرند. حال با توجه به داستانی که انتخاب شده، هر کدام از آن‌ها می‌توانند جای یک شخصیت صحبت کنند و یا این‌که هر کسی یک صفحه یا تعداد مشخصی خط از داستان را بخواند.
-
بعد از خواندن داستان راجع به آن گفت‌وگو کنید. از کجای داستان خوشتان آمد و چرا؟ و از کجا بدتان آمد و چرا؟ اگر جای فلان شخصیت بودید در آن موقعیت چه کار می‌کردید؟ از نظرتان کارش درست بود یا نه؟ چرا؟ اگر شما جای نویسنده بودید دوست داشتید داستان را چطوری تمام کنید؟ (می‌توانید در مورد تصویرهای داستان هم صحبت کنید.)
-
از کودکتان بخواهید صحنه‌ای از داستان را که دوست دارد نقاشی کند. شما هم می‌توانید همراهیش کنید. اگر تعداد کودکان زیاد بود از نقاشی‌ها نمایشگاهی برپا کنید.
-
از بچه‌ها بخواهید نمایش قصه را اجرا کنند. شما تماشاچی این قصه هستید. صحنه را برایشان آماده کنید. شاید شما هم تمایل داشته باشید بچه‌ها را در اجرای نمایش همراهی کنید! اگر بچه‌ها کمی خجالت می‌کشند از نمایش عروسکی استفاده کنید. از آن‌ها بخواهید پشت میز یا چند تا بالش بروند و عروسک‌هایی را دستشان بگیرند و به جای آن‌ها صحبت کنند. از قبل به آن‌ها بگویید قرار است نمایش اجرا کنند.
-
از پانتومیم هم استفاده کنید. هر کسی قسمتی یا شخصیتی از داستان را با پانتومیم اجرا می‌کند و بقیه باید حدس بزنند کدام قسمت و یا کدام شخصیت.
-
از کتاب‌های طنز،چیستان و معما هم در مراسم قصهگویی استفاده کنید.
توجه کنید برنامه‌ی بالا در مهمانی‌هایتان هم قابل اجرا می‌باشد. در روز کتاب مهمان‌هایی دعوت کنید و با هم مراسم کتابخوانی را اجرا کنید.
خاطره‌گویی
همان‌طور که روی زمین نشسته‌اید و دور هم حلقه زده‌اید، خاطرات خود را از کتاب بگویید. خاطره‌ها می‌توانند موضوعات مختلفی داشته باشند؛ برای مثال: کتابی که خواندم و تصمیم مهمی برای زندگی‌ام گرفتم؛ ماجراهای کتابی که هدیه دادم یا هدیه گرفتم؛ دغدغه‌ای که داشتم و در یک کتاب جوابش را پیدا کردم؛ تأثیرگذارترین، زیباترین، بهترین، بدترین، ترسناک‌ترین، هیجان‌انگیزترین، مأیوس‌کننده‌ترین،امید بخش‌ترین و … کتابی که خواندم و این‌که چرا؛ مشکلات مختلفی که در خواندن کتاب داشتم، مثل این‌که تا مدت‌‌ها کلمه‌ای را اشتباهی می‌خواندم و مشکل یا ماجرای خنده‌داری که برایم پیش آمد.
هر کسی یک کتاب
یکی از اهداف این برنامه معرفی کتاب است. از قبل هر کسی کتابی که دوست دارد انتخاب نموده و حالا در روز کتاب در کنار مراسم قصهگویی، نقش آن کتاب را بازی و از زبان او صحبت می‌کند. خودش را معرفی کرده و خلاصه‌ای از خودش را ارائه می‌دهد. برای نمونه: من افسانه‌ی گل‌های آبی هستم. از آشنایی با شما خیلی خوشحالم. تامی دی پائولا من را نوشته و فیروزه گل محمدی ترجمه‌ام کرده. برای گروه‌های سنی چهارم دبستان به بالا مناسبم. کانون فکری کودکان و نوجوانان مرا چاپ کرده، دستش درد نکند. فهمیده که کتاب باارزشی‌ام. اغراق نمی‌کنم اگر کمی با هم صحبت کنیم شما هم می‌فهمید، ولی عجله نکنید من متعلق به همه‌ی شما هستم. قیمتم هم هنوز کم است. پس تا دیر نشده بجنبید! من هدیه‌ی مناسبی هم هستم. حکایت من، حکایت دختر تنهایی است که در یک قبیله زندگی می‌کند که … .
هر کسی می‌تواند نقدهایی که به خودش (یعنی کتاب!) دارد را هم بگوید و این‌که از کجای داستانش ناراحت است و دوست داشت چطوری باشد و کدام قسمت از خودش را بیشتر دوست دارد. حتی می‌تواند رضایت و یا نارحتی‌اش را از نویسنده، ناشر، مخاطبان و … بگوید.
برای کودکان کتاب‌های ساده‌ای انتخاب کنید و آن‌ها را به این‌کار تشویق کنید. این برنامه می‌تواند بعضی مهارت‌ها مثل مهارت‌های زبانی و یا حس همدلی آن‌ها را تقویت کند.
کتاب مشترک خانوادگی
یک کتاب مشترک خانوادگی درست کنید. بدین ترتیب که هر کسی درباره‌ی عضو دیگری از خانواده خاطره‌ای در یک صفحه از دفتر می‌نویسد؛ مثلا خاطرات پدربزرگ یا مادربزرگ و نوه از هم.
هدیه کتاب
در این روز به یکدیگر کتاب هدیه بدهید. خصوصاً مدارس و خانواده‌های محروم، کودکان با بیماری‌های خاص که در بیمارستان‌ها بستری هستند و … را فراموش نکنید. این روز فرصتی دوباره برای انجام فعالیت‌های انسان‌دوستانه است. کتاب‌های کمک درسی‌ای را که دیگر به آن‌ها احتیاج ندارید و هنوز هم قابل استفاده هستند به نیازمندانش برسانید. می‌توانید این کتاب‌ها را به بهزیستی، کمیته‌ی امداد، خیریه‌ها و مدارس پایین شهر اهدا کنید.
برگزاری نمایشگاه کتاب
چنان‌چه در مجتمع آپارتمانی زندگی می‌کنید می‌توانید یک نمایشگاه فروش کتاب دست دوم بر پا کنید. شما می‌توانید بخشی از درآمد حاصل از نمایشگاه را صرف فعالیت‌های انسان‌دوستانه کنید. به دوستان و اعضای فامیلتان هم پیشنهاد فروش کتاب‌های دست دوم را بدهید. هر کسی می‌تواند کتاب‌هایی که دیگر لازم ندارد برای فروش بیاورد.
بازدید از نمایشگاه کتاب یا کتاب‌فروشی‌ها
در این روز از نمایشگاه کتاب یا کتاب‌فروشی‌ها دیدن کنید. در خرید کتاب نکاتی وجود دارند که خصوصاً باید آن‌ها را به فرزندانتان آموزش دهید. عنوان و موضوع کتاب، کیفیت تصاویر، نویسنده، مترجم، تصویرگر، گروه سنی (به خصوص گروه‌بندی پشت کتاب براساس الف، ب، ج، د)، ناشر، قیمت، کیفیت کتاب در چاپ و از همه مهم‌تر مورد استفاده‌ی کتاب و این‌که به درد چه کسی می‌خورد، از مواردی هستند که می‌توان در هنگام خرید کتاب به آن‌ها توجه کرد.
بازدید از کتابخانه‌های عمومی
خیلی از افراد محیط‌هایی مثل کتابخانه‌ی عمومی و طرز استفاده از آن را نمی‌شناسند و با چنین محیطی بیگانه هستند، در حالی که آشنایی با چنین محیطی می‌تواند بهره‌های زیادی برایشان دربر داشته باشد. روز کتاب فرصت مناسبی برای بازدید از کتابخانه‌ی عمومی است. شما و اعضایی از خانواده‌تان، می‌توانید آن‌جا عضو شوید. فرزندانتان را با بخش‌های مختلف کتابخانه مثل: مخزن، نشریات و محل نگهداری روزنامه‌ها آشنا کنید و از نحوه‌ی جستجوی کتاب مورد نظرتان، نحوه‌ی به امانت گرفتن و استفاده از کتاب‌ها و مجلات (و کتاب‌ها و مقالات مرجع) و قوانین کتابخانه اطلاع حاصل نمایید. در ضمن در کتابخانه‌های عمومی کلاس‌های فرهنگی و هنری نیز تشکیل می‌شود که می‌توان از آن‌ها نیز استفاده کرد. شما می‌توانید قرارهای مشترک داشته باشید و ساعتی از هفته را در کتابخانه‌ی عمومی مطالعه کنید.
قصه‌های صوتی
این روز فرصت مناسبی برای ضبط کردن قصه‌های صوتی برای نابینایان، سالمندان، بیماران خاص و … می‌باشد. در مراسم قصهگویی نیز می‌توانید این‌کار را به صورت خانوادگی انجام دهید.
