خیلی از ما به راحتی از آیاتی که در قرآن در باره هدایت صحبت کرده عبور می کنیم. یعنی مانند بسیاری مفاهیم دیگر قرآنی، گویی که ما مطلب را جدی نمی گیریم، در حالیکه فرستنده قرآن مطلب را کاملا جدی بیان کرده.
نکته ای که خیلی از ما به آن توجه نمی کنیم این است که وقتی صحبت از هدایت معنا می دهد که مقصدی هم در کار باشد. یعنی هدایت به سوی چیزی است. لاجرم باید رسیدن یا رسیدن هایی نیز در کار باشد. رسیدن به نقطه ای یا حالتی یا چیزی ملموس و قابل درک. نه اینکه فلسفه بافی هایی مانند «همینکه در این راه گام گذاشته ای، همان خود رسیدن است» یا اینکه «همین که به قرآن چنگ زده ای معنایش این هست که رسیده ای» و …
سوال دیگری که هست این است که چیزی که به آن می رسیم از چه جنسی است و اگر به آن نقطه ای که قرار است برسیم آنوقت چه می شود؟ آیا دیگر تلاش و رفتن معنا نمی دهد؟ به نظر می رسد به این سوال خود قرآن جواب داده. چیزی که به سمت آن هدایت خواهیم شد و قرار است به آن برسیم از نوع یک نقطه نیست بلکه یک روند یا طریق هست. همانطور که در سوره حمد روزی ده بار می خوانیم
اهدنا الصراط المستقیم.
این خیلی جالب است که چیزی که خداوند به سمت آن هدایت می کند از نوع «راه» است. این در آیات دیگری از قرآن نیز آمده:
سَيَقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ مَا وَلَّاهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيْهَا قُل لِّلَّـهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ يَهْدِي مَن يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ (البقرة: ١٤٢)
كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّـهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ فَهَدَى اللَّـهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللَّـهُ يَهْدِي مَن يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿البقرة: ٢١٣﴾
فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّـهِ وَاعْتَصَمُوا بِهِ فَسَيُدْخِلُهُمْ فِي رَحْمَةٍ مِّنْهُ وَفَضْلٍ وَيَهْدِيهِمْ إِلَيْهِ صِرَاطًا مُّسْتَقِيمًا ﴿النساء: ١٧٥﴾
يَهْدِي بِهِ اللَّـهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَيُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿المائدة: ١٦﴾
وَاللَّـهُ يَدْعُو إِلَىٰ دَارِ السَّلَامِ وَيَهْدِي مَن يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿يونس: ٢٥﴾
لَّقَدْ أَنزَلْنَا آيَاتٍ مُّبَيِّنَاتٍ وَاللَّـهُ يَهْدِي مَن يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿النور: ٤٦﴾
وَيَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَيَهْدِي إِلَىٰ صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ ﴿سبإ: ٦﴾
در بیشتر جاهایی که هدایت به سمت چیزی آمده این «چیز» یک صراط یا شاهراه بوده. در آیاتی هم البته از هدایت به سمت خود او (پروردگار) سخن گفته شده:
وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ قُلْ إِنَّ اللَّـهَ يُضِلُّ مَن يَشَاءُ وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ أَنَابَ ﴿الرعد: ٢٧﴾
شَرَعَ لَكُم مِّنَ الدِّينِ مَا وَصَّىٰ بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَىٰ وَعِيسَىٰ أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ اللَّـهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَن يَشَاءُ وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَن يُنِيبُ ﴿الشورى: ١٣﴾
که ممکن است معنای اینها هم وارد شدن در همان روند باشد که انسان را به خدا نزدیک تر می کند یا در راه هموار نزدیک تر شدن به سمت خدا قرار می دهد. شاید یکی از شواهد آیه زیر باشد که در آن از هدایت به سمت «حق» سخن رفته و در کنار آن هدایت به سمت راه مستقیم نیز آمده
قَالُوا يَا قَوْمَنَا إِنَّا سَمِعْنَا كِتَابًا أُنزِلَ مِن بَعْدِ مُوسَىٰ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ وَإِلَىٰ طَرِيقٍ مُّسْتَقِيمٍ (الأحقاف: ٣)
و همینطور هدایت به سمت رشد نیز در قرآن آمده
يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَن نُّشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا (الجن: ٢)
که البته رشد هم خودش نوعی روند و طریق است.
هدایت به سمت یک راه و یک طریق این خوبی را دارد که انسان همیشه در حال رفتن است.
حال سوالاتی که اینجا مطرح می شود این است که آیا صراط مستقیم یک مفهوم نسبی است. یعنی شما به صراط مستقیم نزدیک تر یا از آن دورتر می شوید و نمی توان گفت که الان در آن قرار گرفته اید. به نظر می رسد که این تعبیر چندان با آیات بالا جور در نمی آید و همینطور برای انسان طالب و سائل، چندان مطلوب هم نیست. اینکه حرکت و پیشرفت انسان فقط یک تابع خطی با شیب ثابت باشد و رسیدنی به جایی مطلوب در کار نباشد. در این صورت انسان شوق چندانی نیز برای حرکت ندارد.
از دوستان تقاضا دارم اگر مطلب مفیدی در این باره دارند به اشتراک بگذارند.